Tien jaar geleden ben ik in onze klas gestart met de ontwikkeling van KOSMOS projecten. Door mijn vertrek als leerkracht voor de klas kan ik momenteel helaas geen nieuwe projecten met klassen opzetten. In deze blog schets ik het raamwerk van de KOSMOS projecten, zodat ook anderen hiervoor geïnteresseerd kunnen raken en we hier samen aan verder kunnen bouwen.
Kennisweb
KOSMOS projecten ontstaan rondom een voorwerp of fenomeen uit onze leefwereld, wat fungeert als een ‘spin’ in een kennisweb (context). Rondom het verbindend principe worden er verbanden gelegd naar allerlei kennisgebieden en vaardigheden. Gedurende het project dring je dieper door tot de samenhang en ordening van de dingen en kom je tot een uitwerking tot op handelingsniveau.
Voorbeelden van voorwerpen of fenomenen die ik zelf benut heb voor KOSMOS projecten, zijn vuur, zwaartekracht, de boom, orde, veldkeien, de huisjesslak en bladgroen.
Bij een KOSMOS project werk je vakdoorbrekend. Hoe verder je in de materie thuis raakt, hoe meer koppelingen je kunt leggen met allerlei kennisgebieden, sociale vaardigheden, burgerschapskunde en creatieve vakken. Je werkt buiten de leerlijnen om, maar het is wel goed mogelijk om lesinhouden uit bestaande lesmethoden in te voegen in het project.
Hoewel de KOSMOS projecten een uniek karakter hebben, zijn ze ook verbonden met bekende onderwijsconcepten, zoals die van Thematisch werken en Exemplarisch onderwijs.
KOSMOS projecten maken ons bewust van de samenhang die er binnen de schepping bestaat en zijn daarmee ook geschikt om leerlingen op een natuurlijke wijze kennis te laten maken met de Schepper en de relevantie van de Bijbel voor het leven van hier en nu.
Dialoog
Bij een KOSMOS project speelt de leerkracht een centrale rol in het leerproces. Dat klinkt niet heel vernieuwend , maar biedt meer mogelijkheden voor sterk onderwijs dan doet vermoeden.
Het begint bij het gemotiveerd raken van de leerkracht voor het uitwerken van een thema met je leerlingen en de bereidheid om (gedurende een periode) de veilige kaders van je lesboeken los te laten en (extra) inzet te leveren voor de ‘ontdekkingsreis’ die je met je leerlingen wilt maken. Vanuit het ‘zicht’ wat je op de materie hebt en door zelfstudie verdiept, kun je leervragen stellen, inbreng van de leerlingen benutten, informatie toevoegen, onderdelen afronden, maar ook ruimte geven aan nieuwe impulsen. Als leerkracht moet je ‘boven de stof staan’, om zo ook je leerlingen eventueel verder te kunnen brengen dan wat ze zelf kunnen bedenken.
Tegelijk zijn bij een KOSMOS project de leerlingen onmisbare partners in het leerproces. De dialoog bepaalt in principe de route die het project doorloopt. De wijze waarop je de dialoog met de leerlingen aangaat is bepalend voor de mate waarin ze zich uitgedaagd voelen en competentie ervaren om mee te gaan denken in het project. Een goed project biedt niet alleen ruimte voor denkers, maar ook voor doeners. Hoe meer de leerlingen thuis raken in het project, hoe meer verantwoordelijkheid en initiatief ze zullen tonen in het verrijken van het kennisweb (eigenaarschap).
Visualisatie
Voor het zichtbaar maken van het leerproces wat we rondom het project doorlopen, maak ik graag gebruik van Prezi (www.prezi.com). Ieder ‘puzzelstukje’ wat we verkennen, krijgt een plek in het werkveld van de presentatie. Het werkveld is op internet benaderbaar en dus overal te bekijken, waardoor leerlingen het ook thuis kunnen laten zien en het denkproces ook buiten schooltijden door kan gaan. Het eindresultaat is (bij de betaalde versie van Prezi) downloadbaar, waardoor het complete project ook na afronding voor de leerlingen beschikbaar blijft.
Het experiment durven aangaan
Veel collega’s aan wie ik vertel over deze lesmethodiek reageren enthousiast, maar zien het zelf niet zitten om hier iets mee te gaan doen. Veel gehoorde bezwaren zijn:
- Waar haal ik de tijd vandaan om dit voor te bereiden?
- Hoe moet het dan met de methoden en leerlijnen die ik al moet doorwerken?
- Ik heb ‘moeilijke leerlingen’ in de klas en daarom zie ik het niet zitten.
Ik kan de persoonlijke kant van deze reacties doorgaans goed begrijpen.
Tegelijk maken ze ook duidelijk wat de praktijk op veel scholen is geworden.
- Er is vaak tijd voor allerlei projecten, maar het sleutelwoord is in dit geval prioriteit.
- Als onderwijs versmalt tot het doorlopen van methodisch materiaal en het jaarlijks herhalen van onze lessen, raken we weg bij de didactiek en verliezen we als leerkrachten ook zelf de ‘vonk’ die ons deed besluiten om het onderwijs in te gaan.
- Aansprekend onderwijs, waarin leerlingen met allerlei onderwijsbehoeften echt kunnen participeren, helpt juist om ‘gedragsproblematiek’ te reguleren. Al mijn KOSMOS projecten heb ik gedaan binnen het SBO en SO-CL4, dus het perspectief voor leerlingen die nog meer ruimte in hun hoofd hebben om te leren is groot.
Om (weer) te ervaren dat het ook anders kan, moeten we uit de cirkel van oorzaak en gevolg durven te stappen en het experiment aangaan.
Samen ontwikkelen
Ontwikkelen doe je samen. Ik benut daarom graag de mogelijkheden om collega’s te helpen bij het ontwikkelen van KOSMOS projecten. Thema’s die hierbij aan de orde kunnen komen, zijn:
- de keuze maken voor een rijke context
- brainstormen over mogelijke associatielijnen
- bepalen van het startpunt
- formuleren van leervragen
- visuele vormgeving
Deze hulp kan variëren van een motiverend gesprek tot een begeleidingstraject in een klas of op een school. Ook het samenwerken in een (tijdelijke) werkgroep is een bruikbare vorm. Met een groep leerkrachten (in opleiding) maken we dan een opzet voor een nieuw project delen we de uitwerking daarvan met elkaar.
Ben je geïnteresseerd, neem dan gerust contact met me op.
